De firma Pannekoek

De belangen van de firma Proost in deze fabriek werden in 1936 verder uitgebreid. In December 1941 kwam opnieuw een bestuurlijke reorganisatie tot stand, waarbij de firmanaam werd gewijzigd in c.v. Koninklijke Papierfabriek voorheen Pannekoek & Co. Dit vrijwel geheel onder leiding van de Amsterdamse papierhandels firma P. Proost & Zn.

De acte van oprichting van de C.V. is  HIER  in te zien.

Het bedrijf is in werking  tot de evacuatie in 1944 en is toen tijdens, maar niet ten gevolge van, de slag om Arnhem door brand vernietigd. De papiermachine, die zwaar gehavend onder de puinhopen vandaan kwam, kon nog worden hersteld en is toen geplaatst bij de papierfabriek van Van Houtem en Palm te Apeldoorn. Voor rekening van de oude c.v. Pannekoek is hierop nog een aantal jaren geproduceerd.
In de restanten van de fabriek in Heelsum werd een handweefstoffen-fabriek gevestigd.

Onderstaand de melding van de brand.

De berekening van de schade ten gevolge van de brand.

Bron: CODA archief Apeldoorn

Na het overlijden van Nicolaas Pannekoek Neuy Zn in 1884 wordt het bedrijf voortgezet door Kamperdijk en onder andere zijn twee zoons onder de naam n.v. Koninklijke papierfabriek Heelsum voorheen Pannekoek en Co. sinds 1901. Men maakt inmiddels gebruik van aandelen en in nevenstaand kopie van een deel van de oprichtingsacte van de Naamloze  Vennootschap wordt aangegeven wie de aandeelhouders waren. De volledige tekst van de oprichting van de vennootschap en de daarbij behorende gebouwen, rechten en plichten kun je HIER  lezen

Onderstaand het koninklijke besluit van goedkeuring voor het gebruik van de naam ‘Koninklijk’ in de bedrijfsnaam

De fabriek had het moeilijk, niet in de laatste plaats door de hardnekkige pogingen van Kamperdijk om langs half machinale weg een product te maken dat voor het handgeschepte oud-Hollandse papier niet hoefde onder te doen.

Onderstaand een plattegrond van de fabriek vermoedelijk de fabriek van 1901. Het origineel kun je HIER  inzien.

In 1904 krijgt het bedrijf een diploma van de Honner with cross and gold medal and door de Cristal Palace international exhibitions te Westminster.

In 1904 volgende een reorganisatie waarbij de tenaamstelling wordt gewijzigd in n.v. Koninklijke papierfabriek voorheen Pannekoek & Co.
J.C. Spakler Jr., Schoonzoon van Kamperdijk Sr., een Amsterdamse suikerraffinadeur die vroeger bij W. Sanders Tzn. op Harten had gewerkt, werd voorzitter van de raad van bestuur, waarin als leden toe traden Jacob Proost en J. Proost Jr. als belangrijkste afnemers, ing. A. Spakler, en N.J.F. Kamperdijk als gedelegeerd lid.  De dagelijkse leiding kwam aan Kamperdijks zoon, Nico Kamperdijk.

Nico Kamperdijk is in 1914 als directeur opgevolgd door H. Tomassen. Onder zijn directie werd van de Nederlandse staat de leverantie van het bankpapier verkregen.
De in 1924 aan het hoofd gekomen Walther Stegher heeft voor de fabricage van het bankpapier een naar eigen vinding geconstrueerde papiermachine opgesteld.

Onderstaand een aantal foto’s van de fabriek van Pannekoek rond de tijd 1904.

De molen wordt in 1878 afgebroken en vervangen door een gebouw met een koepel, waarin een kleine stoommachine wordt opgesteld, die uit de windmolen De Pannekoek kwam; een tweede ketel wordt opnieuw aangeschaft. In september 1880, toen de nieuwe fabriek bedrijfsklaar was, brandde het gebouw geheel af. Het bedrijf werd onmiddellijke weer opgebouwd. In augustus 1883 bracht koning Willem de derde een bezoek aan de firma Pannekoek, die daarop het recht kreeg het predikaat ‘Koninklijke’ te voeren.

Nicolaas Pannekoek Neuij zn. overleed in1884. Het bedrijf wordt voortgezet door Kamperdijk  en zijn twee zoons , onder de naam N.V. Koninklijke papierfabriek Heelsum voor heen Pannekoek en Co in 1901.

Volgens een reclame artikel in de kleine courant van 1891 blijkt dat De koninklijke papierfabriek Pannekoek & Comp onder andere Braille papier maakte. Een van oorsprong tweezijdig gesatineerd casing, taai en in zware uitvoering, voor het blindenschrift.

In 1868 neemt Nuey Pannekoek de Fortuyn over van zijn neef Theodorus nadat hij zijn windpapiermolen ‘de Pannekoek’ had verkocht. De beschrijving van de verkoop met al zijn bijbehorende rechten, plichten en goederen kun je HIER lezen.

Nuey keerde echter niet in het papiervak terug, de aankoop was gedaan ten behoeve van zijn zoon Nicolaas Pannekoek.
Nicolaas Pannekoek exploiteerde de molen samen met N.J.F. Kamperdijk onder de firma naam Pannekoek & compagnie zoals mede vastgelegd in de staatscourant.  De waarde van de bezittingen van de Fortuin en Kwadenoort 1 op 1 januari 1870 zijn vastgelegd bij de notaris en zijn HIER in te zien.

Vennoot Kamperdijk kwam niet uit de papiermakers kringen; hij was de zoon van een Utrechtse handelsrelatie, die uit gezondheidsredenen naar de Veluwezoom kwam. De komst van een Utrechtenaar, een ‘vreemdeling’ in een Gelderse molen was een ernstige inbreuk op de traditie, zo werd – ten onrechte- gemeend: vreemdelingen zijn er immers velen geweest in de Gelderse Molens! Maar Kamperdijk heeft er mee te kampen gehad, totdat er op den duur de vrede werd getekend.

1875 Kleine courant huis te huur van th Pannekoek

Theodorus die de fortuin aan zijn neef Neuy Pannekoek was naast papierfabrikant ook wethouder. Hij was getrouwd met Anna Maria Hendriks en samen kregen ze 4 kinderen. Anna Maria is niet oud geworden en kwam reeds op 31 jarige leeftijd te overlijden. Per 1 mei 1876 zet Theodorus zijn huis te huur, de reden is niet bekend, maar hij was toen 71 jaar. Hij is overigens 80 jaar geworden.

In het algemeen Handelsblad verscheen even later het onderstaande bericht

1885 Algemeen handelsblad nalatenschap th pannekoek

Bron:
De Papiermolens in de provincie Gelderland. H.Voorn 1985
Genealogie site van Jeroen en Gerdien Nikkels.
Archieven CODA Apeldoorn

Na het overlijden van Johanna Prins de echtgenote van Nicolaas Pannekoek gaat het wat minder met het bedrijf, wat resulteert in een veiling van de papiermolens in 1858 ze worden echter niet verkocht in deze veiling. Wel vind er een ontbinding van de vennootschap plaats hetgeen te lezen is in de Nederlands staatscourant.

Bij scheiding  wordt de molen verkregen door een neef van de gebroeders Pannekoek, Theodorus Pannekoek, zoon van Stephanus Johannes en Kaatje Prins.
De Fortuyn was toen voorzien van vier wrijfbakken, een tapperij, zeven persen, vier kuipen, een grote koperen ketel en een ijzeren glansmachine. Bij de molen behoorde ook het huis en acht arbeiderswoningen, twee brandstofschuren en een gemetselde filtreerbak.

De Fortuyn riemverpakking

Theodorus had weinig succes met zijn molen, die hij al in1868 verkocht aan zijn neef Nuey Pannekoek, die kort tevoren zijn windpapiermolen ‘de Pannekoek’ had verkocht.

Bron:
De Papiermolens in de provincie Gelderland. H.Voorn 1985
Genealogie site van Jeroen en Gerdien Nikkels.
Archieven CODA Apeldoorn

De zoons van Nicolaas Pannekoek hebben hun bedrijf in 1837 uitgebreid met de aankoop van een Zaanse windmolen genaamd ‘De Fortuyn’. Het is echter niet bekend welke windmolen dit geweest is in de Zaanstreek. De Fortuyn kwam te staan op de Eikelenkamp ten zuiden van de windmolen op de Wamelse Enk. De molen werd ingericht voor de fabricage van tabaks en Kardoes papier. Ten zuiden van de molen kwamen acht arbeiders woningen te staan.

Het was voor de papierfabrikanten een moeilijke tijd, met name voor de fabrikanten van de witpapiersoorten. De reden hiervoor was een gebrek aan grondstof die in die tijd met name uit lompen bestond. Het werd nog schrijnender doordat de lompen naar het buitenland vervoerd werden waar ze meer geld op leverden. Om dit gegeven aan de kaak te stellen hebben de gezamenlijke papierfabrikanten een brief geschreven naar te tweede kamer met een verzoek om hulp

Bijgaand de vertaling van de brief in het oorspronkelijke taalgebruik.

Apeldoorn den 13 Januarij 1847

De ondergeteekenden allen Papier Fabrikanten op de veluwe, Provencei Gelderland geeven met verschuldigen eerbied te kennen, dat in de laaste twee Jaaren de Stukshandel in het groot gedreeven wordt aan de grenzen bij het Dorp Denekamp, in onze beste Grondstof en wel voornamelijk onze 1^ste Soort witte Linnen lompen, en van al de mindere Soorten het linnen zijnde het beste gedeelte. – door het geheel of gedeeltelijk gebruik deze soorten meenen Adressanten het meerendeels te danken te hebben dat zij de Buitenlandsche Concurentie hebben kunnen verdeuren, echter zal, na mate onze beste grondstof ter Sluik het land wordt uitgevoerd, ons Fabrikaat in deugdelijkheid verminderen en het onvermijdelijke gevolg daarvan zal zijn, eene Totale ondergang onzer eertijds zoo bloeijende Fabrieken.

Bij eenig onderzoek zal het u E. Mog. nog blijken dat er weekelijks her zegge weekelijks meer dan 60,000 ponden linnen lompen de grenzen overgaan komende voornamelijk uit Provincien Vriesland, Groningen en Overijssel van daar dat het Adressanten niet meer mogelijk is die onontbeerlijke Soorten te kunnen bekomen dan tegen zeer verhoogende prijzen en dat laat de laage stand der Papier Soorten niet toe. Adressanten hebben gemeend deeze hunner bezwaren ter kennissen te moeten brengen van u E. Mog. Heeren met eerbiedig en tevens dringend verzoek dat het u E. Mog. mooge behagen in het belang 

van Adressanten zulke Maatregelen te nemen teegen deeze verderfelijken Sluikhandel als u E Mog. zullen verneemen het doelmatigste te zijn

                                       T welke doende

Aan de H. E. Mogende Heeren

Leden van de Tweede Kamer der Staten Generaal

S Gravenhage.

(Vertaling H. Moorrees)

Onderstaand nog een afbeelding van de fabriek van de gebroeders Pannekoek

Velin papier Pannekoek

Bron:
De Papiermolens in de provincie Gelderland. H.Voorn 1985
Genealogie site van Jeroen en Gerdien Nikkels.
Coda Archief Apeldoorn

Stephanus zet samen met zijn moeder en broer Nicolaas het bedrijfje op de Heelsumse molen voort na het overlijden van zijn vader in 1770. De broers trouwen met 2 zusters Prins. De broers hadden een goede naam en wisten hun bezit te vergroten. In 1802 was het bedrijf uitgebreid met de papiermolen op de Drieskamp, die in 1820 werd gesloopt. Na het overlijden van Stephanus in 1806  zet Nicolaas het bedrijf voort. Hij maakte ongeveer 7000 riem papier per jaar.

De kinderen van Nicolaas zetten het bedrijf voort, die in 1837 werd uitgebreid met de windmolen De Fortuyn.
Na het overlijden van hun moeder vond in 1858 de mislukte openbare verkoop plaats, gevolgd door de scheiding van 11 oktober, waarbij de zoon Nuey Pannekoek, geboren 1893 de windmolen op Wamels Enk verkreeg. Deze molenhaf toen vier wrijfbakken, drie kuipen en zeven persen en in een bijgebouw stonden twee grote koperen ketels en een gemetselde filtreerbak.

Getuige dit bericht in de middelbursche courant van 1860 had Neuy nog wel reden tot een feestje.

Neuy Pannekoek liet in 1862 een stoommachine in de molen plaatsen. In 1866 verkocht hij de molen aan Simon Adrianus Maas c.s. die het bedrijf exploiteerde onder de firmanaam N.Pannekoek & Maas. Omstreeks 1870 is de windmolen gesloopt; vermoedelijk is er toen ook een papiermachine geïnstalleerd , maar het bedrijf liep kennelijk niet goed. In 1878/1879 werd een der stoomketels overgebracht naar de windmolen De Fortuyn.
In 1880 vond de verkoop plaats aan Gradus Johannes Besseling en Georg Ernst Veenendaal. Deze zullen het bedrijf wel niet hebben voortgezet aangezien het gebouw in 1888 is afgebroken.

Bron:
De Papiermolens in de provincie Gelderland. H.Voorn 1985
Molen database.org
Genealogie site van Jeroen en Gerdien Nikkels.

Claas Jansen Pannekoek was getrouwd met Maria Noyen in Twello 1688. Samen krijgen ze 12 kinderen. Na het overlijden van Claas, in ca. 1718, zet Maria samen met de kinderen het bedrijf voort. Nuey en zijn broer Willem erven de water en wind molen in Heelsum met hof en en huis. Ze moesten echter de overige kinderen uitkopen voor 22226 gld.
De zoons Willem en Neuy kopen ook nog de Zuidelijke Kabeljauwse molen in 1728.
In 1743 kon Maria de schuld die ze hadden bij de Heer van Doorwerth, 9000 gld, ineens terug betalen. Maria maakt een testament waarin de kinderen (zoon Gerrit was overleden in 1736 en zoon Claas in 1728 verdronken) alles erven. De dochter Maria, getrouwd met Willem van Laar mocht haar goed niet verkopen, alleen van de opbrengst genieten.

In 1750 trouwt Neuy Pannekoek met Anna Sophia Worm, ze krijgen drie kinderen;Abraham, Stephanes Johannes en Nicolaas. Het huwelijk van Nuey met Anna Maria betekende het einde van de samenwerking met zijn broer Willem. Nuey kocht van Willem voor 4121 gld zijn deel van de molen en huis en zette het bedrijf alleen voort.

In 1739 ondertekenen de papiermakers op de veluwe een resolutie van 9 november 1739. Het is tot nu toe nog niet duidelijk waar deze resolutie en het genoemde project over ging.

De vertaling van deze brief is geschreven in de oorspronkelijke tekst van dat tijdperk

Wij Onderges ..~ Mr Papiermaakers op de Veluw bekennen te zullen voldoen de Genoomen Resolutjes In dato 9 nov 1739 in amsterdam genoomen die ons in druck is ter hand gestelt  Tussen onse factoors en de Mr Papiermakers aan de Zaen kant.

Copij     Wij ondergs ..~ Papiermaakers gexsamineert hebbende het Project door bemiddeling en Tussenspraeck van alle papierhandelaers & factoors in papieren als meede van alle de papiermaakers aen de Zaen. Egael en een stemmig getroffen en ontworpen den 9 nov 1739.

Resolveeren en belooven Wij stiptelijck aen dat genoemd Project te verbinden en het zelve Puntuelijck te observeeren en te agtervolgen gelijck wij resolveeren & belooven bij deesen onder verband van onse persoone en goederen dezelve onderstellende aan de Hooven van Gelderland en alle Heere Hooven regteren & geregten mits en anders niet dat ons binnen 14 Dagen na Dato deeser onderteekening koomen te blijcken dat alle de papierhandelaers factoors als meede alle de papiermaakers aan de Zaen en in andre quartiere haer op Dusdanege off even gelijcke wijze ook hebben verbonden om het zelve Project promtelijck na te koomen, te observeeren en te agtervolgen.In orConde dit aldus beslooten en onverbreekelijk na gekomen zal worden, hebben deese ongeschreeven naamen eenparig onderteekent op den 2 december 1739

(vertaling H. Moorreees.)

Lokatie pannekoeksmolen

In 1709 werd bij de Heelsumse water-papiermolen op de Wamelse Enk een wind papiermolen voor wit papier gebouwd door Claes Jansen Pannekoek vlak bij zijn watermolen in Heelsum. Hij leende hiervoor 6000 gulden De molen was een wind-wrijf-papiermolen met maalbakken. Volgens een plattegrond uit 1756 (in Hagens) was de molen een wipstelling molen op een schuur.

Voorbeeld wipstellingmolen

Deze windmolen, de enige in de omgeving , had een uithangbord waarop een pannekoek met drie schijven spek stonden. De naam ‘De Pannekoek’  wordt in oudere akten echter niet gebruikt; daar luidt de omschrijving gewoonlijk ‘De windmolen op Wamels Enk’. Een wind wrijf-papiermolen heet het bedrijf in sommige stukken. Hier stonden dus geen hamerbakken maar, zoals gebruikelijk in een windmolen, maalbakken: mogelijk de eerste op de Veluwe.

Bron:
De Papiermolens in de provincie Gelderland. H.Voorn 1985
Molen database.org
Genealogie site van Jeroen en Gerdien Nikkels